«ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏՈՂԻ ԷԹԻԿԱԿԱՆ ԲԱԽՈՒՄՆԵՐԸ ՆԵՐԱՌԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ»․ Կարինե Հովհաննիսյան

Ցանկացած մասնագիտության զարգացման համար էթիկական հիմնախնդիրները մեծ նշանակություն ունեն, հատկապես այն դեպքում, երբ մասնագետն անմիջականորեն շփվում և աշխատում է մարդկանց հետ: Մարդու մասնագիտական գործունեությունը հանդիսանում է հասարակական կյանքի անբաժանելի մասը, այդ պատճառով այն պետք է համապատասխանի հասարակության նորմերին և արժեքներին, նրա անդամների պահանջմունքներին և շահերին:

Սոցիալական աշխատողի էթիկան բնութագրում է  մասնագետի էթիկական արժեքները, սկզբունքները և կանոնները, համապատասխան մասնագիտական գործունեության նորմերը, որոնց նպատակն է  ապահովել բարոյական փոխհարաբերություններ միջանձնային հարթակում՝ ելնելով  մասնագիտական գործունեության և իրավասության պահանջներից ^[1]:

Էթիկայի միջազգային կոդեքսը մասնագետ  սոցիալական աշխատողների համար

ընդունվել է Սոցիլական աշխատողների միջազգային ֆեդերացիայի կողմից

1976թ.-ին:

էթիկական հմթությունները և կանոնները սոցիալական աշխատողի մասնագիտական գործունեության և  պրոֆեսիոնալիզմի կարևոր բաղադրիչ մասն է կազմում՝ նպաստելով վերջինիս կողմից իր մասնագիտական պարտականությունների կատարմանը: Դրանք նկարագրում են այն հիմնական մասնագիտական վարքագիծն ու սկզբունքները, որոնք պետք է պահպանվեն երեխաների հետ աշխատող բոլոր մասնագետների կողմից:

Սույն հոդվածի  հիմնական նպատակն է նկարագրել սոցիալական աշխատողի էթիկական երկընտրանքների և բախումների առաջացման դրդապատճառները և հակասությունները գործնական հարթությունում, դրանց լուծման ուղիները և մասնագիտական մոտեցումները:

Սոցիալական աշխատանքում էթիկական հիմնախնդիրներն ավելի արդիական դարձան այն ժամանակ, երբ այն մեծ տարածում ստացավ ` նշանակալից տեղ զբաղեցնելով կրթական համակարգում:

Ներառական կրթությունը մասնակցային գործընթաց է, որի ընթացքում կարևոր դեր է խաղում սոցիալական աշխատողի հետ համագործակցությունը:

Մասնագիտական գործունեության ընթացքում սոցիալական աշխատողը իր պաշտոնային պարտականությունները իրականացնելուց բացի հաղորդակցվում է նաև գործընկերների, աշակերտների և նրանց ծնողների հետ: Ամենօրյա համագործակցության դեպքում հազիվ թե հնարավոր լինի անցնել առանց կոնֆլիկտային իրավիճակների: Հաղթահարելով լարված պահերը, հեշտ է հասնել դրական արդյունքների, բարելավել փոխհարաբերությունները, գալ ընդհանուր հայտարարի: Բայց այն, թե ինչ կլինի կոնֆլիկտային իրավիճակից հետո, կախված է սոցիալական աշխատողի հետագա քայլերից:

Ներառական կրթության ոլորտում սոցիալական աշխատողը պատասխանատում է կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող (ԿԱՊԿՈՒ) երեխաների, նրանց  ծնողների և առարկայական ուսուցիչների հետ արդյունավետ համագործակցային հարաբերությունների ստեղծման համար: Դպրոցական սոցիալական աշխատող-ուսուցիչ կապն էական փոփոխություն է կրել սկսած այն ժամանակից, երբ սոցիալական աշխատողն իրականում այցելող ուսուցիչ էր: Այնուհետև անցնելով լինելիության տարբեր փուլերով, դպրոցական սոցիալական աշխատողներն այսօր եկել են այն փիլիսոփայությանը, որը տարաբաժանում է դպրոցական սոցիալական աշխատողներին և ուսուցիչներին` որպես տարբեր մասնագիտությունների ներկայացուցիչների, որոնք ընդհանուր հետաքրքրություն ունեն և աշխատում են միասին:

1.    Ж.В. Бойко   Этические основы социальной работы. Хабаровск, 2012 //Издательство ДВГУПС 680021, С. 11

Սոցիալական աշխատողի էթիկական բախումները և երկընտրանքները առաջանում են հետևյալ հարթությունում

·         Դպրոցի ղեկավարություն և ուսուցիչներ

·         Ծնող և համայնք

·         Մասնագիտական երկընտրանքներ

ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ  ԱՇԽԱՏՈՂԻ  ԷԹԻԿԱԿԱՆ  ԲԱԽՈՒՄՆԵՐԸ  ՈՒՍՈՒՑԻՉՆԵՐԻ ՀԵՏ ԱՇԽԱՏԱՆՔՈՒՄ

Ներառական կրթության ոլորտում սոցիալական աշխատողի աշխատանքի արդյունավետությունը կախված է ուսուցիչների հետ աշխատելու ձևերից: Որոշ ուսուցիչներ խուսափում են իրենց լսարանային գրառումները դարձնել քննարկման առարկա: Դրանում նրանք տեսնում են իրենց պրոֆեսիոնալիզմի քննադատության վտանգ: Հետևաբար սոցիալական աշխատողի ամենօրյա հմուտ աշխատանքը և նրբանկատ վերաբերմունքը կարող են հարուցել ուսուցիչների վստահությունը : Ոչ մի ղեկավար կամ ուսուցիչ չի ցանկանա դպրոցում տեսնել սոցիալական աշխատողի, որը պետք է սովորեցնի, թե ինչպես պետք է դասավանդել:

Անկախ այն հանգամանքից, թե ինչպիսի հարաբերություններում են գտնվում,  սոցիալական աշխատողը չի կարող ստիպել ուսուցչին (բարեյապես կամ հոգեբանորեն կամ ֆիզիկապես) հետևել իր մասնագիտական տրամաբանությանը ^[2] :

Հետազոտության ընթացքում բացահայտված ևս մեկ խնդիրը առարկայական ուսուցիչների որոշ մասի մոտ կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների նկատմամբ կանխակալ և կարծրատիպային վերաբերմունքի առկայությունն է: Հարկ ենք համարում նշել, որ խնդիրը երկու կողմ ունի: Աշակերտների 70%-ի պնդմամբ ուսուցիչները կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաներին վերաբերում են այնպես, ինչպես մյուսներին: Սակայն, սոցիալական աշխատողի հետ անհատական հարցազրույցներում պարբերաբար քննարկվում էր այն խնդիրը, որ որոշ դեպքերում առարկայական ուսուցիչները ԿԱՊԿՈՒ երեխաներին ընկալում են որպես անընդունակ, հիվանդ երեխաների, որոնց հետ անիմաստ է ժամանակ ծախսել:

2.     Кодекс этики социального педагога и социального работника // Социальная работа. 2006. № 1. С. 30.

Արդյունքում ամբողջ ծանրաբեռնվածությունն ընկնում է սոցիալական աշխատողի  վրա: Ամենամեծ արդյունքը կարող է ակնկալվել այն դեպքում, երբ ուսուցիչը համագործակցում է սոցիալական աշխատողի հետ: Համատեղ աշխատանքը հնարավորություն է տալիս ամենատարբեր տեսանկյուններից դիտարկել և ուսումնասիրել աշակերտի վիճակը՝ հավաքելով նրա մասին  առավել համակարգված ու ամբողջական տեղեկություններ, և համապատասխան մասնագիտական աջակցություն տրամադրել նրանց: 

ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ  ԱՇԽԱՏՈՂԻ  ԷԹԻԿԱԿԱՆ  ԲԱԽՈՒՄՆԵՐԸ  ԾՆՈՂՆԵՐԻ ՀԵՏ ԱՇԽԱՏԱՆՔՈՒՄ

Հաջորդ խնդիրը վերաբերում է սոցիալական աշխատողի  և կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների ծնողների միջև թույլ համագործակցային հարաբերություններին: Մասնավորապես խոսքը գնում է շրջապատից ԿԱՊԿՈՒ երեխային թաքցնելու ծնողների մեծամասնության ջանքերի մասին, ինչի արդյունքում ծնողները համապատասխան աշխատանք չեն տանում երեխայի հետ տանը՝ զգալիորեն նվազեցնելով դպրոցում կատարվող աշխատանքների արդյունավետությունը և կենսունակությունը:

Ծնողների ազդեցության ներքո բազմաթիվ երեխաներ՝ հատկապես միջին և ավագ դասարանների, ուղղակի հրաժարվում են ոչ միայն մասնակցել անհատական պարապունքներին / աշխատանքներին, այլև, անգամ, հրաժարվում են օգտվել ԿԱՊԿՈՒ երեխաներին հատկացվող սննդից, որպեսզի համադասարանցիների կողմից ծաղրի չարժանանան:

Այս խնդիրը հատկապես ակտուալ է տղա երեխաների շրջանում: Այս հիմնախնդիրները հաղթահարելու նպատակով սոցիալական աշխատողը աշխատանք է տանում ծնողների հետ, և այդ աշխատանքի գլխավոր նպատակը ծնողների կողմից երեխայի խնդիրների, նրա անհատականության օբյեկտիվ ընկալումն է:

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԵՐԿԸՆՏՐԱՆՔՆԵՐԸ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏՈՂԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ

Էթիկական բախումների և երկընտրանքների հիմքում ընկած է սոցիալական աշխատողի անձնային և մասնագիտական արժեքների պահպանումը: Նա կարող է համաձայն չլինել գործընկերոջ աշխատանքային մեթոդներից, սակայն պարտավոր է էթիկական նորմերն ու կանոնները, կատարել իր մասնագիտական պարտականությունները ^[4]:

Սոցիալական աշխատողը աշխատանքի ընթացքում հաճախ է հանդիպում երկընտրանքային իրավիճակների: Այս դեպքում սոցիալական աշխատողը բախվում է էթիկայի նորմերի պահպանմանը: Մի կողմից սոցիալական աշխատողի էթիկական պատասխանատվությունն է գործընկերների հանդեպ, մյուս կողմից աշակերտների շահերի պաշտպանումն է: Միևնույն ժամանակ սոցիալական աշխատողը պարտավոր է պահպանել իր պաշտոնային պարտականությունները գործատուի հանդեպ: Եթե հաստատության քաղաքականությունը, որին տրված են որոշումներ կայացնելը, խախտում է այս կամ այն կողմերի իրավունքները, ապա այդ դեպքում առաջանում է մասնագիտական էթիկայի բախումներ, որոնք կհանգեցնեն քաղաքացիական իրավունքների պառակտմանը ^[3]:

Բոլոր դեպքերում սոցիալական աշխատողը պետք է պահպանի անկողմնակալություն և կանխարգելի սոցիալական աշխատանքի անորակ և արգելված պրակտիկան:

3.     Митрошенков О. А. Социальная работа. М., 2006. С. 172.

4.     Римфер Ф. Г. Ценности и этика // Энциклопедия социальной работы: В З т. М., 1993-1994. Т. З. С. 385-392.

Մասնագիտական բախումներ

Նշենք, որ չհամաձայնեցվածության խնդիր կա նաև պաշտոնային պարտա-կանությունները կատարելու գործում: Դպրոցների մի մասում կան սոցիալական աշխատողներ, հոգեբաններ և այլ գործառույթներ իրականացնող, ովքեր վերավորակավորվել են որպես ուսուցչի օգնականներ, սակայն համաձայն չեն այդ որոշման հետ: Ուսուցչի օգնականները հաճախ դժգոհում են` նշելով, որ չկա հստակ սահմանված կարգ, թե ինչ պարտականություններ նրանք պետք է իրականացնեն: Հաճախ սոցիալական աշխատողի և հոգեբանի գործառույթները միախառնվում են և  հոգեբանները ստանձնում  են սոցիալական աշխատողի դերը:

Դպրոցներ կան, որտեղ սոցիալական աշխատողի հաստիքն ընդհանրապես բացակայում է: Սա ևս մեկ անգամ բխում է սոցիալական աշխատողի գործառույթների չիմացությունից:

Ամփոփելով աշխատանքը, նշենք, որ սոցիալական աշխատողը դպրոցում ապահովում է մանկավարժական հանրույթի միասնական աշխատանքի իրականացումը, դպրոց-ընտանիք համագործակցության ձևավորումը և երեխայի անհատական զարգացման համար անհրաժեշտ կրթության առանձնահատուկ պայմանների ստեղծումը: 

Օգտագործված գրականության ցանկ

1.         ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԸ // ուղեցույց սոցիալական աշխատողների համար. Երևանի պետական համալսարանի սոցիոլոգիայի ամբիոն

2.         Սուսաննա Թադևոսյան. Ներառական կրթության կազմակերպում // մեթոդական ուղեցույց ձեռնարկ., Երևան 2017

3.         Ներառական կրթություն. Ուսումնամեթոդական ուղեցույց: Ձեռնարկ.-Եր.:  «Հույսի կամուրջ» Հկ, Երևան 2015

4.         Липский И.  Этический кодекс социального педагога  и социального работника // Социальная работа. 2003. № 2.

5.         Викторовна Е. В. Этические проблемы практики социальной работы // Учебно-методическое пособие. Пенза 2012

6.         Римфер Ф. Г. Ценности и этика // Энциклопедия социальной работы: В З т. М.,    1993-1994.

7.          Митрошенков О. А. Социальная работа. М., 2006

8.         Зальцман Татьяна Валерьевна “Этические проблемы” М., 2014.

9.         http://armsocwork.blogspot.am/2015/02/blog-post_12.html 

       Էթիկական երկընտրանքները սոցիալական աշխատանքում

10.     http://pedsovet.su/publ/72-1-0-4305  Школьные конфликты: виды, пути решения, приемы и примеры

11.     http://studme.org/10020402/psihologiya/samoregulyatsiya_sotsialnogo_rabotnika_protsesse_razresheniya_konflikta  Саморегуляция социального работника в процессе разрешения конфликта

12.     https://studfiles.net/preview/6321345/page:10/ Этические основы социальной работы.  Профессионально-этический кодекс социального работника