понедельник, 30 декабря 2019 г.

ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Զարուհի Բաթոյանի շնորհավորական ուղերձը Ամանորի և Սուրբ Ծննդյան տոների առթիվ



Սիրելի բարեկամներ, 2019 թվականը մեր նախարարության համար բարդ և նախապատրաստական աշխատանքների տարի էր, և այն արդյունքները, որ գրանցեցինք, չէին լինի առանց նվիրյալ աշխատակիցների։
Ուզում եմ հատուկ նշել այն սոցիալական աշխատողների, դեպք վարողների, մեր տարածքային գրասենյակներում աշխատողների դերը, որոնց ամենօրյա ջանքերի շնորհիվ նախարարությունը կարողացել է հասնել դժվարին իրավիճակում գտնվող մարդկանց՝ երեխաներին, տարեցներին, հաշմանդամություն ունեցող անձանց, կանանց։
Սիրելի գործընկերներ, ձեր մեծ մասին ես անձամբ չեմ ճանաչում, բայց կարևոր որոշումներ ընդունելիս կամ քաղաքականություն մշակելիս՝ միշտ հենվել եմ նաև ձեզ վրա, հավատալով, որ պատրաստ եք փոխել մեր քաղաքացիների կյանքը, մեղմել նրանց դժվարությունները և հնարավոր ամեն բանով աջակցել նրանց։ Շնորհակալություն եմ հայտնում ձեր կատարած աշխատանքի համար․ 2019 թ.-ի սոցիալական ոլորտի արդյունքներն ու ձեռբերումները նաև ձեր շնորհիվ ենք գրանցել։
2020 թվականին աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը համակարգային բարեփոխումներ է նախատեսել սոցիալական աջակցության, հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության, տարեցների, երեխաների և կանանց համար ծառայությունների բարելավման, աշխատանքի
խրախուսման ոլորտներում։
Երաշխավորում եմ, որ բոլոր ծրագրերը կիրականացնենք մասնակցայնության և թափանցիկության սկզբունքներով։
Մենք շարունակելու ենք սիրով և նվիրումով աշխատել՝ հանուն մարդու, հանուն հավասար հնարավորությունների և արժանապատիվ կյանքի։
Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ ծնունդ։

Աղբյուրը՝ https://www.facebook.com/mlsa.am/photos/a.1645853485527345/2568473679931983/?type=3&theater 

воскресенье, 10 ноября 2019 г.

Համայնքային սոցիալական աշխատանքի ընդհանուր բնութագիրը




Համայնքային սոցիալական աշխատանքը ուղղված է մարդկանց մեծ խմբերին, որոնք ապրում են, որպես կանոն, միևնույն աշխարհագրական տարածքում (շրջան, միկրոշրջան, թաղ, գյուղ) և միավորված են ընդհանուր շահերով, պահանջմունքներով և հիմնախնդիրներով, այսինքն կազմում են համայնք: Սոցիալական գիտություններում համայնքը ընկալվում է որպես անհատի անմիջական սոցիոմշակութային միջավայր, որտեղ ծավալվում է նրա առօրյա կյանքը:
Համայնքը հիմնականում ներկայացնում է իրենից փոքր վարչական միավոր՝ քաղաքով կամ մեծ գյուղական բնակավայրով կենտրոնում, որի շուրջ կարող են տեղակայված լինել մի քանի փոքրիկ բնակավայրեր։ Երբեմն համայնքը կազմավորված է միայն մեկ բնակավայրից։ Համայնքին մոտ վարչատարածքային միավորներ են՝ կոմունան (ֆրանսերեն` commune), որոշ դեպքերում՝ մունիցիպալիտետը, մունիցիպալ կազմավորումը։
Սոցիալական գիտություններում համայնքի վերաբերյալ տեսություններից ամենանշանակալիցը գերմանացի ականավոր սոցիոլոգ Ֆերդինանդ Թյոնիսի տեսությունն է: Թյոնիսը ներկայացնում է երկու հիմնական հասկացություն` գեմայնշաֆտ (Gemeinschaft)-համայնք, և գեզելշաֆտ (Gesellschaft) - համակցություն, հասարակություն: Համայնքը, ըստ Թյոնիսի, հիմնված է անձնական կապերի վրա և առաջնորդվում է ավանդույթներով, իսկ համակցությունը կամ հասարակությունը հիմնված է անհատական շահի, կոնտրակտի վրա և առաջնորդվում է հիմնականում ռացիոնալ նպատակներով: Այստեղ համայնքը դիտվում է առաջին հերթին որպես ընտանեկան և հարևանական կապերից ելնող փոխօգնության և աջակցության համակարգ, որը հատկապես մեծ դեր է խաղում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական փոփոխությունների ժամանակ, երբ գոյատևումը հաճախ կախված է այս փոխօգնությունից:
Համայնքը և նրա հիմնախնդիրները: Ինչպես նշվեց, համայնքը կարող է ունենալ իր հիմնախնդիրները, և այս հիմնախնդիրները այս կամ այն կերպ առնչվում են համայնքի բոլոր անդամներին` լինի դա աղտոտված տարածքը, թաղային ղեկավարության ընտրությունը, գործազուրկների մեծ քանակը, թե հաշմանդամների և աղքատ ընտանիքների առկայությունը: Վերջին տարիներին ամբողջ աշխարհում համայնքային ծրագրերը մեծ տեղ են գրավում սոցիալական քաղաքականության ծրագրերի ցանկում, քանի որ համայնքը դիտարկվում է առաջին հերթին իբրև ինքնուրույն գործելու իրավունք ու հնարավորություն ունեցող հասարակական-վարչական միավոր, որը կարող է գնահատել և փոփոխել իր կյանքը: Համայնքի կամքի և ներուժի օգտագործումը մեծ նշանակություն և արդյունավետություն ունի, քանի որ, ինչպես իրավացիորեն նշել է բրիտանացի սոցիոլոգ-համայնքաբան Հիլերին, ՙայն հաճախ շատ ավելի լավ է ճանաչում իր հիմնախնդիրը և ավելի հարմար ու հաջող ուղիներ կարող է գտնել դրանք հաղթահարելու համար՚: Բացի այդ, այսօր ցանկացած հիմնախնդիր, որը կապված է խոցելի խմբերի հետ, դիտարկվում է համայնքի համատեքստում, քանի որ համայնքը պատմականորեն եղել և այսօր էլ հանդիսանում է իր անդամների համար ոչ ֆորմալ օգնության և աջակցության աղբյուր: Սա հատկապես ակնառու է հայ հասարակությունում, որտեղ համայնքային` դրացիական կապերի ամրությունը և կարևորությունը առավել վառ դրսևորվեցին սոցիալ-տնտեսական անցման առաջին, առավել դժվար տարիներին:
Համայնքային սոցիալական աշխատանքի առանձնահատկությունները: Համայնքը կարող է և պետք է գործի ինքնուրույն, սակայն իր գործունեության ընթացքում այն կարող է մասնագիտական խորհրդատվության կարիք ունենալ նպատակների հստակեցման և գործողությունների կազմակերպման համար: Այդ իսկ պատճառով կարելի է ասել, որ համայնքային սոցիալական աշխատանքը գնահատման, պլանավորման և ուժերի կոորդինացման միջոցով այս կամ այն համայքին խթանելու և օգնություն ցուցաբերելու գործընթաց է` ուղղված նրա բարեկեցությանը, նորմալ գործառնությանը և վերարտադրմանը: Համայնքային սոցիալական աշխատողները, կողմնորոշվելով դեպի համայնքի բոլոր անդամների համար ընդհանուր պահանջմունքները, նպաստում են նրանց կյանքի պայմանների բարելավմանը, նրանց համագործակցությանն ու պայմանների զարգացմանը` ուղղված համայնքի ամրապնդման գործընթացին: Սոցիալական աշխատողները պետք է հստակ պատկերացում ունենան համայնքի կառուցվածքի, նրա էթնիկական կազմի, մշակույթի և ավանդույթների, տնտեսական բնութագրերի, եկեղեցու դերի և նշանակության, տեղական իշխանությունների հետ փոխհարաբերությունների մասին: Սովորաբար ընդունված է համայնքային սոցիալական աշխատանք կատարողներին ընտրել այն մասնագետներից, որոնք ապրում են այդ համայնքում: Դա պարտադիր չէ, սակայն ցանկալի է:
Սոցիալական աշխատողը, լինելով համայնքի անդամ, ճանաչում է համայնքի առանձնահատկությունները, կարող է ավելի լավ պատկերացնել համայնքի հիմնախնդիրների բնույթը, ճանաչել բնակիչներին անձամբ և այս պատճառներով` արժանանալ նրանց վստահությանը: Համայնքային սոցիալական աշխատողի վրա ազդում են այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են ցանկացած կոնկրետ համայնքում գերիշխող արժեքները, գյուղական և քաղաքային համայնքների յուրահատկությունները, ներուժի առկայությունը, մատչելիությունը և այլն: Սոցիալական աշխատողը խորհրդառուին օգնելու համար պետք է օգտագործի ներուժի ինչպես ձևական, այնպես էլ ոչ ձևական աղբյուրներ: Այդ պատճառով էլ գործնականում բոլոր սոցիալական աշխատողները, այնպես թե այնպես, ընդգրկվում են համայնքի հետ աշխատանքում:
Ի տարբերություն անհատականին` համայնքային սոցիալական աշխատանքն ուղղված է առավել ընդհանուր հիմնախդիրների, այն սոցիալական աշխատանքի յուրահատուկ մեթոդ է, որը պահանջում է ավելի շուտ սոցիոլոգիական, քան հոգեբանական գիտելիքներ և գործիքների կիրառում: Տվյալ դեպքում սոցիալական աշխատողը կիրառում է հմտություններ` կապված սոցիալական խմբակցությունների կենսագործունեության հետ:
Համայնքային աշխատանքի շրջանակներում սոցիալական աշխատողը կարող է հանդես գալ տարբեր դերերում`
§  կազմակերպչի, երբ անհրաժեշտ է ի մի բերել համայնքի ջանքերը, դրանք ուղղել նրա բարօրությանը,
§  միջնորդի, երբ անհրաժեշտ է միավորել համայնքի և անհատի ռեսուրսները` նրա կարիքների բավարարման համար,
§  մասնագետի, որն օգնում է համայնքի անդամներին արտահայտելու իրենց պահանջները, սահմանելու հիմնախնդիրները և զարգացնելու հմտությունները` դրանց հաջող լուծման համար,
§  փորձագետի, որն ապահովում է ինֆորմացիան և համայնքում տարբեր ձեռնարկումների աջակցությունը, խորհրդատվություն է տալիս համայնքի անդամներին` կապված դրված նպատակներին հասնելու ռազմավարության և մարտավարության հետ:
Համայնքային աշխատանքի փուլերը: Անհատական և խմբային աշխատանքի նման համայնքային աշխատանքը կատարվում է ըստ որոշակի փուլերի, որոնցից ամեն մեկն ունի որոշակի նպատակներ և խնդիրներ: Ընդունված է առանձնացնել համայնքային սոցիալական աշխատանքի հետևյալ փուլերը`
1.       ծանոթացում,
2.       գնահատում,
3.       կազմակերպում,
4.       հիմնախնդրի շուրջ աշխատանք,
5.       արդյունքների ամրապնդում,
6.       ավարտական փուլ:
Ծանոթացման փուլում սոցիալական աշխատողն, ընդհանուր առմամբ, ծանոթանում է համայնքին, նրա կենսական գործընթացին, անդամների կազմին, համայնքային արժեքներին, անդամների հարաբերություններին, համայնքի լիդերներին և այլն, այսինքն փորձում է այսպես ասած ՙհասկանալ՚ համայնքը, տեսնել այն դրսից ու ներսից: Այս փուլում ստեղծվում է նաև առաջնային վստահություն համայնքի անդամների և սոցիալական աշխատողի միջև, համայնքը կամ ընդունում, կամ վանում է նրան: Այդ պատճառով առաջին փուլում մեծ կարևորություն է տրվում սոցիալական աշխատողի շփման հմտություններին: Այն դեպքերում, եnբ սոցիալական աշխատողը համայնքի անդամ է, տվյալ փուլը մեծ նշանակություն չունի, քանի որ սոցիալական աշխատողը արդեն հիմնականում քաջատեղյակ է համայնքի ներքին և արտաքին կյանքին:
Գնահատման փուլում կատարվում են բուն հիմախնդրի հետ կապված աշխատանքներ` հետազոտական և վերլուծական: Այստեղ սոցիալական աշխատողի նպատակն է ուսումնասիրել համայնքի առջև կանգնած խնդիրները և գտնել դրանց լուծման հնարավոր ուղիները: Ծանոթացման փուլում նույնպես կատարվում են հետազոտություններ, սակայն դրանք նպատակ ունեն նկարագրելու համայնքը, իսկ գնահատման փուլում առավել կարևոր է սոցիալական աշխատողի` որպես վերլուծաբանի դերը: Ընդհանուր առմամբ աշխատանքի արդյունավետությունը մեծապես կախված է նրանից, թե ինչպես է իրականացվել գնահատման փուլը, այսինքն` հիմնախնդրի ախտորոշումը, վերլուծությունը և դրա լուծման ուղիների առաջադրումը: Այս փուլում սոցիալական աշխատողը կարող է հրավիրել նաև այլ մասնագետների` իրավաբանների, սոցիոլոգների և այլն, գնահատումը ավելի ճշգրիտ և արդյունավետ դարձնելու համար:
Կազմակերպման փուլում սոցիալական աշխատողը համապատասխանաբար հանդես է գալիս որպես կազմակերպիչ, որը օգնում է համայնքին իր ուժերը համախմբել հիմնախնդրի լուծման շուրջ, կատարել նպատակների և խնդիրների առաջադրում, ինչպես նաև իրականացնել դերերի բաժանում համայնքի անդամների միջև: Բացի այդ, սոցիալական աշխատողը կարող է զբաղվել հիմնախնդրի հետ կապված արտահամայնքային աշխատանքներով` ներկայացնելով համայնքը կառավարական ատյաններում, դատարանում, աշխատել լրատվական միջոցների հետ` ստեղծելով հասարակական կարծիք տվյալ համայնքի հիմնախնդիրների շուրջ, և այլն:
Հիմնախնդրի շուրջ աշխատանքի ժամանակ կատարվում է արդեն առաջադրված նպատակների իրականացում և այստեղ սոցիալական աշխատողը հանդիսանում է թե կազմակերպիչ, թե միջնորդ` համայնքի անդամների, համայնքի և հասարակության, համայնքի և պետության, համայնքի և առանձին սոցիալական ինստիտուտների միջև: Սոցիալական աշխատողը կատարում է միջնորդի (ֆասիլիտատորի) դեր, այսինքն` իր միջնորդությամբ թուլացնում է խնդրի ուժգնությունը, ավելի դյուրին դարձնում համայնքի ներքին և արտաքին փոխազդեցությունները` վերացնելով հնարավոր և առկա լարվածությունը: Հիմնախնդրի լուծումը ամենաերկարատև փուլերից մեկն է և կարող է տևել տարիներ` ելնելով համայնքի պահանջմունքներից:
Արդյունքների ամրապնդման փուլում կատարվում են աշխատանքներ, որոնք հնարավորություն կտան համայնքին պահպանել իր նվաճումները: Դա կարող է արվել պայմանագրերի, համաձայնությունների և նույնիսկ օրենքների վավերացման միջոցով: Այստեղ սոցիալական աշխատողը շարունակում է կատարել կազմակերպչի և միջնորդի դերը` միաժամանակ աշխատելով համայնքի համախմբվածությունը և միասնութունը պահպանելու ուղղությամբ, քանի որ ժամանակից շուտ համայնքի միասնության խախտումը կարող է բերել բոլոր նվաճումների կորստին: Այս փուլը չափազանց կարևոր է և կարող է ավելի բարդ լինել, քան հիմնախնդրի բուն լուծումը: Առանց արդյունքների ամրապնդման, համայնքի խնդիրները չեն կարող լիովին լուծված համարվել, քանի որ հիմնախնդրային իրավիճակը կարող է կրկնվել:
Ավարտական փուլում համայնքը ավարտում է իր համագործակցությունը սոցիալական աշխատողի կամ աշխատողների խմբի հետ և շարունակում իր գործունեությունը ինքնուրույնաբար: Սոցիալական աշխատողն այս փուլում օգնում է համայնքին վերականգնել և կազմակերպել անկախ գործունեությունը: Ասենք նաև, որ այս խնդիրը կանգնած է սոցիալական աշխատողի առջև համայնքային աշխատանքի ամբողջ ընթացքում. համայնքը պետք է հնարավորին չափ ինքնուրույն գործի և կախման մեջ չլինի սոցիալական աշխատողից:

Համայնքային սոցիալական աշխատանքի նկատմամբ գոյություն ունեն մի քանի մոտեցումներ, որոնցից ընդունված է առանձնացնել երեք հիմնականները`

§  համայնքի զարգացման (community development approach)

§  սոցիալական պլանավորման (social planning approach)

§  սոցիալական գործողության (social action approach)


Միավորված ազգերի կազմակերպությունը սահմանում է համայնքային զարգացումը որպես «մի գործընթաց, որտեղ համայնքի անդամները միասին կոլեկտիվ գործողություններ ծավալում և ընդհանուր խնդիրներին լուծումներ առաջադրում»: Տերմին նկարագրում է քաղաքացիական առաջնորդների և ակտիվիստների, ներգրավված քաղաքացիների ու մասնագետների փորձը` բարելավելու համայնքների կենսագործունեության տարբեր ասպեկտները, որպես կանոն, ուժեղ և ավելի տոկուն տեղական համայնքներ կառուցելու միտումով:
Համայնքային զարգացման մոտեցումը ձգտում է հզորացնել անհատներին և մարդկանց խմբերին` իրենց համայնքներում փոփոխություններ իրականացնելու հմտություններով: Այդ հմտությունները հաճախ ստեղծվում են մի ընդհանուր օրակարգով աշխատող մեծ սոցիալական խմբեր ձևավորելու միջոցով: Համայնքային զարգացնողները պետք է հասկանան երկուսն էլ, թե ինչպես պետք է գործեն ֆիզիկական անձիք, և թե ինչպես է ազդելու նրանց գործողությունները համայնքների ավելի մեծ սոցիալական հաստատություններում:
Համայնքային զարգացումը համակարգված միջամտություն է, որը հնարավորություն է տալիս համայնքներին ավելի մեծ վերահսկողություն իրականացնել իրենց կյանքի վրա ազդող պայմանների վրա: Տվյալ մոտեցումը չի լուծում համայնքի առջև ծառացած բոլոր խնդիրները, բայց այն ձևավորում է վստահություն համայնքի անդամների մոտ խնդիրները արդյունավետ լուծելու համար: Համայնքային զարգացման մոտեցումը ենթադրում է աշխատանք տեղական խմբերի և կազմակերպությունների մակարդակով, այլ ոչ թե անհատների կամ ընտանիքների:
Համայնքի զարգացման մոտեցումը ենթադրում է համայնքի անդամների ակտիվ ներգրավում նրանում առկա հիմնախնդիրների լուծման և բարեկեցության հասնելու գործընթացում: Տվյալ մոտեցումը հիմնվում է այն փաստի վրա, որ համայնքում միշտ տեղի ունեն կոնֆլիկտներ տարբեր խմբերի միջև, սակայն այդ կոնֆլիկտները կարող են արդյունավետ լուծվել համատեղ վճիռների կայացման շնորհիվ: Համաձայնությունը ձեռք է բերվում վիճաբանությունների ճանապարհով և տարբեր խմբերի միջև փոխհարաբերությունների հաստատմամբ: Այդ մոտեցման էությունը կարելի է արտահայտել հետևյալ կերպ` «Միասին մենք կարող ենք որոշել` ինչ անել և ինչպես»:
Համայնքային զարգացման մոտեցումը միջազգայնորեն ճանաչված է: Այդ մեթոդները և մոտեցումները կիրառվում են սոցիալական, տնտեսական, մշակութային, բնապահպանական և քաղաքական զարգացման նպատակով այնպիսի կազմակերպությունների կողմից, ինչպիսիք են` ՄԱԿ-ը, ԱՀԿ, ՏՀԶԿ, Համաշխարհային բանկը, Եվրոպայի խորհրդի և ԵՄ:
Համայնքային սոցիալական պլանավորումը համայնքային բարեկեցություն կառուցելու գործընթաց է: Այն բնորոշվում է որպես «սոցիալական առաջնահերթությունների տեղական, ժողովրդավարական համակարգ, որը կառուցվում է փոխզիջման և քայլերի ձեռնարկման ուղիով: Այն աջակցում է համայնքային կարիքների լուծման ու շահերի պաշտպանության գործընթացին սոցիալական, մշակութային, տնտեսական և բնապահպանական հարցերում»:
Յուրաքանչյուր համայնք բախվում է հրատապ լուծում պահանջող բազմաթիվ մարտահրավերների կամ հիմնախնդիրների,   որոնց կարգավորումը համայնքի զարգացման և առաջընթացի երաշխիքներից է: Արդյունավետ լուծումները գտնվում են համագործակցային մոտեցմամբ առաջնորդվելիս, որը ներառում է կազմակերպությունների և անհատների մի լայն շրջանակ, ինչը հնարավորություն է տալիս հասնել մարտահրավերների, հիմնախնդիրների ավելի մեծ ըմբռնման, և կառուցել այնպիսի հարաբերություններ, որոնք կարևոր են լուծումներ գտնելու համար:
Սոցիալական պլանավորումը, այսպիսով, սովորաբար սահմանվում է որպես մի գործընթաց, որով խումբը կամ համայնքը որոշում է իր նպատակներն ու ռազմավարությունները այնպիսի սոցիալական հարցերին առնչվող, ինչպիսիք են հասարակության կյանքի որակի և կենսապայմանների ասպեկտները: Այն կենտրոնանում է սոցիալական բարիքների արդարացի բաշխման վրա: Սա գործունեություն չէ, որը սահմանափակվում է սոսկ կառավարության միջոցառումներով, այն ներառում  է նաև մասնավոր հատվածի, հասարակական նախաձեռնությունների և այլ կազմակերպությունների գործողությունները` միտված հատուկ սոցիալական նպատակներին:

Աղբյուրը՝

1  «Սոցիալական աշխատանքի մեթոդներ» ուղեցույց սոցիալական աշխատողների համար, Երևան, 2002
    Пинкус А., Минахан А. Практика социальной работы. М., 1995