ԽՄԲԱՅԻՆ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԸ ՈՐՊԵՍ ՀՈԳԵՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՕԳՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵԹՈԴ

Կ. Պեպլլեի և Բ. Ռոտմնի միջոցով հիմնվել է  խմբային աշխատանքի հիմնական տեորետիկական մոդելը:  Նրա հիմքում ընկած է տեորետիկական մոտեցումը , էգո-հոգեբանությունից, ճանաչողական տեսությունից, սոցիալական ուսուցման տեսությունից   , դերային տեսությունից և շփման տեսությունից:

    Էգո –հոգեբանությունը  առաջարկում է հասկացություններ , որը բացատրում է անհատի   ներքին ինքնակազմակերպումը և նրա վերաբերմունքը արտաքին աշխարհին :  Այդ հասկացությունները տալիս են հնարավորություն սոցիալական աշխատողին հասկանալ  խորհրդառուի վարքագիծը ինչպես առանձին անհատ և ինչպես խմբի անդամ , ինչպես է կատարվում մարդու անհատական հարմարեցումը  իրականությանը և այդ  համայնքի այլ անդամներին, , ինչպես է ընդունում ներքին ճնշումը  և կազմավորում է ներքին անհանգստությունը:

        Երբ ուսումնասիրոմ ենք  անհատականությունը   էգո-հոգեբանության մեջ հատուկ նշանակություն է տրվում զարգացման  և հարմարվողականության հարցերում ,ինքնավարության ազատության և գործունեության  առանձնահատկություններին:

     Այսեղից դիմադրողականությունը և հակամարտությունը խմբային աշխատանքի հիմնական մոդելի մեջ , ուսումնասիրվում է որպես խմբի զարգացման բաղադրիչներ:

     Էգո-հոգեբանության մեջ խմբի հետ հիմնական աշխատանքի նպատակն է   –աջակցել անձի հոգեկանի առողջությանը, նրա ինքնության և ինքնորոշման զարգացմանը:

        Փոխազդեցության խմբային փորձը առաջացնում է կողմնորոշումների արժեքը , դրական սպասելիքներ , կարողությունների և սոցիալական փոխազդեցությունների հմտություններ:

         Բազային (հիմնական) խմբային աշխատանքի մոդելների թերապեֆտիկ  նշանակությունը սահմանվում է խմբի կարողություններով- օգնել խորհրդառույին միջխմբային ընկալման մեխանիզմի միջոցով տեսնել իրավիճակը այլ տեսանկյունից:

    Անձի դերերի տեսություն-միջանձնային փոխազդեցության ընթացքում անհատը սովորում է վարքային որոշակի  օրինաչափություններ, համապատասխանող այս կամ այն դերերին: Այդ մոտեցումը ապահովում է սոցիալական աշխատողի  դերերի սպառումների իմացությունը,դերերի հակամարտությունը , որոնք կազմավորվում են խմբային աշխատանքի արդյունքում :  Սոցիալական աշխատողի համար  կարեվորն է ստեղծել պայմաններ  խորհրդառույի անհատական աճի համար, բարելավել նրա սոցիալական գործունեությունը հասարակության մեջ:

       Շփման տեսություն:  Նրա հիմքում ընկած է  պատկերացումը սուբյեկտների միջև ինֆորմացիայի  ակտիվ փոխանակման : Շփման խմբային գործընթացի մեջ հանդիսանում է որպես ինֆորմացիայի փոխանակում դերերի մեջ, պաշտոնականացվեց իր դրսեվորումներում, նպատակադրվաց հասնելու որոշակի արդյունքի: Այսպիսով այս տեխնիկայից կապը հանդիսանում է որպես հատուկ գործիք խմբային աշխատանքի խնդրի լուխման համար :

    Շփման տեսությունը սոցիալական աշխատողին տալիս է հնարավորություն նկատել խմբային ակտիվության գործընթացի մեջ որոշակի խոչընդոտներ,որը բարդացնում է անձիսոցիալական գորխընթացը, կազմել խրագիր նրանց հաղթահարելու համար, հմտությունները որոնք արտահայտում են անհատի զգացմուննքները և պատկերացումները խմբային փոխհարաբերությունների մեջ:

    Այսպիսով մոդելին կարող ենք նկարագրել համապատասխան հետևյալ դասակարգերին :

      Սոցիալական նպատակների մոդելը իրենից ներկայացնւմ է ավանդական պարադիգմի  գործունեություն,որը ընդունվածէ ինքնական օգնականների պրակտիկայի մեջսակայնայն ճշգրտացվում էր համապատասխան սոցիալական աշխատողի պրակտիկա զարգացման աստիճանի հետ :

   Խմբային սոցիալական աշխատողի կլինիկական մոդելը- հիմնավորվում է երկու բաղադրիչների վրա, որոնք օգտագործվում են խմբային աշխատանքի մեջ, - միջոցներ և ենթատեկստեր: Այս մոդելի համար բնորոշ է որոշակի տեխնոլոգիական մոտեցում որը իր մեջ միացնւմ է այնպիսի տարեր ինչպիսին են պայմանագիրը, ծրագիրը, բուժումը,խմբի ձևավորումը,խմբի զարգացումը, գնահատումը և ավարտը :

  Փոխազդեցության մոդելը կազմված է միմյանց օգնության տարերից, որը տրամադրվում է խմբի անդամներից խմբային ակտիվության գործընթացի ընթացքում: Հիմնական խմբային սոցիալական աշխատանքի տարբերակներին վերաբերվում են հետևյալները:

1.      Վերակառուցման խմբեր- այդ խմբերը կազմավորվում են միքրոսոցիումում այնտեղ որտեղ ապրում է խորհրդառուն : Կոմյունիտը անհատների համայնք է , որոնք միավորված են ընդհանուր արժեքներով հետաքրքրություններով, փոխանակվում են նույն կրոնական հայացքներով և ապրում են միասին սոցիալական և տնտեսական մի տարածքում:

     Հիմնական նպատակը-միասնական ազատ ժամանցի կազմակերպում: Խմբային ակտիվության հիմքում ընկած է տարբերային խմբի գործունեությունը , խմբի անդամների կամավոր նախաձեռնումը տարբեր տեսակի սենյակային խաղերի և քննակրկումը տարբեր տեղեկատվական թեմաների (քաղաքականություն,տնտեսություն և այլն ):

2.      Վերականգնող կարողությունների խումբ- տվյալ խմբի հիմնական նպատակն է  օգնել խորհրդատույին վերականգնել  կորցրած հմտությունները , կամ ձեռք բերել դրանք: Տվյալ խումբը օնի  բավականին լայն գործունեության ձևերի տեսակներ. Կախված է տարբեր սպորտային խաղերից այնպիսի ինչպիսին են բասկետբոլը , թենիսը և  այլն, մինչև գեղագիտական  ուղվածության կիրառման դասեր  (կավագործություն, կերամիկա և  այլն):

3.      ՈՒսումնական խմբեր- սոցիալական աշխատանքը ուսմնական խմբերի մեջ հիմնված է խորհրդառուների փոխադարձ շահերով այս կամ այն խնդրի վերաբերյալ: Այդ խնդիրները որպես օրենք , որոնք կենտրոնացված են առանձին անհատների , նրանց ընտանիքների իրական կարիքների շուրջ: Աշխատանքը հիմնվում էխորհրդատույի սոցիալական կարիքների  վրա: Այսպիսի կարիքները կարող են լինել ընտանեկան բյուդջեյի ճիշտ կազմակերպումը , երեխաների դաստիեարականկամներքին և արտաքին քաղաքականության հարցերը :

4.      Միջնորդություն : Այս գործընթացի հիմքում ընկած է - սոցիալական համակարգի տեսությունը , խմբային տեսությունը և փոքր խմբերի տեսության կենտրոնացումը անձի  համագործակցության  խմբի հետ:

Օգնության գործընթացը իր մեջ  ներառում է վերաբերմունքը , սոցիալական աշխատողի պատրաստվածությունը հանդիպման անհատի հետ  ով գտնվում է խմբի մեջ , փուլ առ փուլ անցումը  և ավարտը:

Նպատակը – ներդաշնակեցման կարիքները  անհատի և հասարակության : սոցիալական աշխատողը հանդես է գալիս միջնորդի և  ներշնչողի  դերում , օգնում է խորհրդառույին հասնել նրան ինչի կարիք ունի, խմբի գործընթացի բուժիչ կարողությունների միջոցով : Խմբային փոխազդեցության  գործընթացում պարզեցվում են հաճախորդների խնդիրների իսկական շարժառիթները : Այս մեթոդը  ուղղված է ապահովելու գործնական աջակցությանը  և հաղթահարելու անբարենպաստ միջավայրը :

.    Ինքնօգնության խումբ – օգնություն որը տրամադրվում է խմբում, հիմնված է անդամների փոխադարց աջակցությամբ: Սոցիալական աշխատողը կազմակերպելով գործընթացը փոխանցում է իր գործունեությունը խմբին: Խմբի մասնակիցը ներկայացնում է իր դեպքը  գտնելով աջակցություն օգնում է ինքն իրեն ռացիոնալ  ըմբռնել խնդրի էությունը , խմբային աշխատանքի ընթացքում խորհրդառուի խնդիրը հեռացվում է :

 Դրեկֆորդը ընդգծում է 5 ստրոսային չափանիշներ , որի հիմնվան  վրա կատարվում է խորհրդառուների համախմբումը ինքնօգնության խմբի մեջ . պատասխանատվություն , ստանդարտներ , աղանդ, անիրազեկություն , գործողությունների ծրագիր:

   Խմբային գործընթացի հիմքում ընկած է  ինքնօգնության սկզբուննքները իրազեկվածության  զարգացման միջոցով , որը պետք է բերի սոցիալական  գործունեության բարելավմանը  և ձեռնարկի անհրաժոշտ սոցիալական նորմեր:

 Որպես օրինակ կարելի է բերել անանուն  հարբեցողների խումբը    (խորհրդառուներ ) որոնք տառապում են  ալկոհոլի կախվածությունից, անանուն ընկճվածներ ( անհատներ,որոնք տառապում են դեպրեսիայով  ), անանուն ընտանիքներ (ծնողները որոնք ունեն հաշմանդամ երեխաներ ), ամերիկյան կազմակերպության շաքարախտի խումբ  (դիաբետիկ  հիվանդների ակումբ ), ազգային կանանց կազմակերպություն (կանանց որոնք պայքարում են իրենց իրավունքների համար):

6.      Թերապևտիկ խումբ : յս մոտեցման հիմնական նպատակն է –խմբային ակտիվության հիմքի վրա կարգավորել անձի և շրջապատող միջավայրի զարգացումը  և իրավասությունը: Նպատակը – օգնում է զարգացնել միջանձնային հմտությունները , զարգացնում է անձնական աճի հիմնական փուլերը ,օգնում է ուղղել խռոնիկական  խնդիրները առողջության հետ, բարելավում է անհատի տարբերությունների խնդիրը :

 .      Աջակցության  ուղղությունը-2 տարբերակներ գործունեության  համար էլ խմբային  աշխատանքը համարվում է խորհրդառուի  հետ աշխատելու մեթոդ, որը գտնվում է խմբի մեջ: Նպատակը: Հոգեթերապիայի խմբի համար – ապակառուցողական ամրագրման հաղթահարումը հիվանդության իրավիճակում:

      Առաջնորդվելով էգո հոգեբանության այդ դրույթներով , սոցիալական աշխատողը խմբային աշխատանքի ընթացքում ձգտում է նորացնել անհատների հոգեբանական  պաշտպանության հմտությունները , խմբի միջոցով օգնում է նրանց զարգացնել, խմբային աշխատանքի ընթացքում գտնել տարբեր գործունեությունների տարբերակներ-նայած որ աստիճանի ագրեսիա է ստացել շրջակա միջավայրից: Հիմնվելով էգո-հոգեբանության հասկացության , խմբային աշխատանքի մեջ դիմադրողականությունը ուսմնասիրվում է ոչ թե որպես հակամարտություն (կոնֆլիկտ) այլ  որպես երկխոսություն անհատի և շրջակա միջավայրի մեջ:

Աղբյուրը՝ Фирсов М.В. Психология социальной работы: Содержание и методы психосоциальной практики: Учебное пособие для студентов высших учебных заведений/ М.В. Фирсов, Б.Ю. Шапиро. – М.: 2002. – 192 с