«Խտրականություն» տերմինն առաջացել է լատինական «discrimire» բառից, որը նշանակում է «առանձնացնել, տարբերել, տարբերակել»: Խտրականությունն էապես նման իրավիճակում որոշակի հատկանիշներով օժտված անձանց նկատմամբ տարբերակված վերաբերմունքի դրսևորումն է՝ առանց որևէ օբյեկտիվ հիմքի կամ ողջամիտ բացատրության: Կամ այլ կերպ ասած, մի իրավիճակ է, երբ որոշակի բնութագիր ունեցող անհատների և խմբերի նկատմամբ դրսևորվում է ավելի վատ վերաբերմունք, քան ավելի «արժեքավոր» բնութագրիչ ունեցողների համար: Խտրականությունը գոյություն ունի ամենուր, և, չնայած խտրականության դեմ արգելքն ամրագրված է միջազգային փաստաթղթերում ու օրենսդրական ակտերում, այնուամենայնիվ երեխաները, կանայք, մեծահասակները, հաշմանդամություն ունեցող անձինք, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ով ապրողները, ազգային և կրոնական փոքրամասնությունները, տարբեր քաղաքական հայացքներ ունեցող և այլ մարդիկ շարունակում են ենթարկվել խտրականության:

Խտրականությունը հասարակության մեջ արտահայտման ամենատարբեր ձևեր ունի, և գրեթե ցանկացած բնութագիր կարող է դառնալ խտրականության «պատճառ»: Հիմնական պատճառներն են`ռասսան, մաշկի գույնը, սեռը, լեզուն, կրոնը կամ դավանանքը, քաղաքական և այլ համոզմունքները, ազգային, էթնիկ կամ սոցիալական ծագումը և դրությունը, քաղաքացիությունը, առողջական կարգավիճակը, հաշմանդամությունը, տարիքը, սոցիալական, ընտանեկան կամ ամուսնական կարգավիճակը, զբաղվածության բնույթը, սեռական կողմնորոշումը, գենետիկական հատկանիշները կամ որևէ այլ հանգամանք:

Այսօր սոցիալական գիտության շրջանակներում մանրամասն նկարագրված և ուսումնասիրվածեն խտրականության հետևյալ ձևերը.

·         Սեքսիզմ` խտրականության արտահայտում ըստ սեռի,

·         Էյջիզմ` ըստ տարիքի (հիմնականում դրսևորվում է տարեցների և երեխաների նկատմամբ),

·         Ազգային,

·         Առողջական վիճակի հետ կապված խտրականություն(հաշմանդամություն ունեցող անձանց նկատմամբ),

·         Կրոնական կամ մշակութային խտրականություն,

·         Կարգավիճակային (օրինակ` աղքատների, միայնակ կանանց և այլոց նկատմամբ):

Խտրականությունը երևույթ է, որից սոցիալական աշխատողը պետք է խուսափի իր մասնագիտական գործունեությունն իրականացնելիս: Պատահական չէ, որ Դ. Անդերսոնն ու Բեկետը գտնում են, որ անհրաժեշտ է հասկանալ այն մարդկանց մշակույթը, որոնց հետ մենք աշխատում ենք, որպեսզի խուսափենք միջամտության ժամանակ հնարավոր սխալներից, որը կարող է բերել մեր կամ խորհրդառուի անակնկալ արձագանքին` խոչընդոտելով արդյունավետ աշխատանքի իրականացմանը: Սոցիալական աշխատողները մշտապես պետք է հիշեն, որ մասնագիտական գործունեության տիրույթում կենտրոնական տեղն ու դերը զբաղեցնում է մարդը, որին պետք  է  ընդունել որպես բարձրագույն արժեք, այնպիսին, ինչպիսին նա կա, իր առանձնահատկություններով հանդերձ:

Նրանք պետք է պայքարեն նաև խտրականության մյուս դրսևորումների դեմ, որոնք ընկած են արդեն ոչ թե սոցիալական աշխատող-շահառու, այլ ավելի լայն համակարգում: Նրանք պետք է պայքարեն խտրականության այս կամ այն դրսևորման դեմ, որոնցից յուրաքանչյուրն, ինչպես նշել է բրիտանացի սոցիալական աշխատող Թոմպսոնը հավասարաչափ վտանագավոր է, քանի որ մեկի առաջացումը, կարող է բերել մյուսի առաջացմանը, և որ կարևոր է դրանց բոլորի դեմ պետք է պայքարել հնարավորինս միաժամանակ:

Ընդհանրապես հակախտրականական և հակաճնշումային մոտեցումը` որպես սոցիալական աշխատանքի ընդհանուր տեսություն, ձևավորվել է 1980-90-ական թվականներին, սակայն դրա հիմքերը դրվել են ավելի վաղ: Այս մոտեցման հիմնադիրներից կարելի է առանձնացնել Բանտոնին, որն իր աշխատություններում ցույց էր տալիս, թե ինչպես էր անցյալում Եվրոպայում «ռասսա» հասկացությունը ազդեցություն ունենում բոլոր հարաբերությունների վրա:

Թոմպսոնը նաև առանձնացրել է խտրականության արտահայտման հետևյալ մակարդակները.

·         Անձնային կամ հոգեբանական

·         Մշաակութային

·        Սոցիալական

Ըստ նրա` խտրական վերաբերմունքը կարող է դրսևորվել ինչպես անհատական վարքի, այնպես էլ քաղաքական և ռազմավարական մակարդակներում, և բնականաբար դրանք խոչընդոտում են հասարակական զարգացումը և հակասում են ինչպես մարդու իրավունքների հայեցակարգին, այնպես էլ համընդհանուր բարեկեցության և սոցիալական պետության գաղափարներին: Եվ քանի որ խտրականությունը հիմք է հանդիսանում բազմաթիվ սոցիալական և այլ բնույթի խնդիրների աառաջացման համար և արտահայտվում է ամենատարբեր ոլորտներում` կրթության հասանելիությունից մինչև քաղաքական մասնակցություն, ապա պարզ է, որ սոցիալական աշխատողները խտրականության վերացման ուղղությամբ իրականացվող աշխատանքներում չեն կարող պասիվ դերում հանդես գալ:

Հակախտրակականական և հակաճնշումային մոտեցումների կողմնակիցների համաձայն` այս հարցում սոցիալական աշխատանքի հիմնական նպատակներն են.

·         Հասարակական փոփոխությունների և քաղաքական բարեփոխումների միջոցով հասնել խտրականացված խմբերի իրավունքների ճանաչման և իրացման,

·         Պաշտպանել խտրականության ենթարկված անհատի, խմբի կամ համայնքի իրավունքները իր անմիջական միջավայրում,

·         Ապահովել լայն իմաստով տարբեր ռեսուրսներիհասանելիությունը խտրականացվածխմբերիհամար,

·         Աջակցել մարդկանց գիտակցության մեջարմատավորված պատկերացումների հաղթահարմանը:

Տեսության կողմնակիցները գտնում են, որ վերոնշյալ բոլոր նպատակների միասնական իրականացումը պետք է բերի ոչ միայն առանձին խմբերի նկատմամբ խտրականության և ճնշման հաղթահարման , այլ նաև հասարակության մեջ այնպիսի իրավիճակի ստեղծման, երբ խտրականությունն ընդհանուր առմամբ, որպես երևույթ, անընդունելի է:

Աղբյուրը`

Ա. Ոսկանյան, Սոցիալական աշխատանքի տեսություններ և մոդելներ, Եր., 2013:

Малкольм Пейн, Социальная работа: современная теория, Москва, 2007.

http://hkdepo.am/up/docs/discrimination-brochure-by%20NGNGO-Armenia.pdf