ԷԹԻԿԱԿԱՆ ԵՐԿԸՆՏՐԱՆՔՆԵՐԸ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՈՒՄ

Սոցիալական աշխատողն աշխատանքի ընթացքում հաճախ հանդիպում է երկընտրանքային իրավիճակների:Օրինակ՝ծանր հիվանդությամբ տառապող մարդը սոցիալական սոցիալական աշխատողի հետ զրուցելիս հերթական հանդիպման ժամանակ տեղյակ է պահում,որ էլ չի ցանկանում ապրել և որոշել է վերջ տալ իր կյանքին,քանի որ հիվանդությունն անբուժելի է:Նա ուզում է հրաժեշտ տալ ու իր շնորհակալությունը հայտնել իրեն ցուցաբերված օգնության համար և խնդրում է իր ծրագրերի մասին ոչ մեկին տեղյակ չպահել:
Այս դեպքում սոցիալական աշխատողը մի կողմից բախվում է մարդու կյանքի պաշտպանության և նրան սպառնացող վտանգի մասին նախազգուշացնելու պարտականությունների հետ,իսկ մյուս կողմից՝տեղեկատվության գաղտնիության պահպանման նորմի հետ:Այս իրավիճակներն անվանում են էթիկական երկընտրանքի կամ դիլեմայի իրավիճակ:
Խնդրահարույց ոլորտները և էթիկական դիլեմաները ոչ միշտ են ընդհանուր բոլոր երկրների համար՝կապված մշակութային և պետական ղեկավարման տարբերության հետ:Յուրաքանչյուր ազգային ասոցացիա պետք է խրախուսի քննարկումները,որոնք նպատակ ունեն պարզբանել տվյալ երկրի համար բնութագրական կարևոր հարցեր և խնդիրներ:Այնուամենայնիվ,կարելի է առանձնացնել էթիական դիլեմաների մի խումբ,որոնք վաղ թե ուշ առաջանում են սոցիալական աշխատանքի պրակտիկայում ցանկացած հասարակությունում,և որոնց հաղթահարումը հնարավոր է պատասխանատվության բարձր մակարդակի առկայության դեպքում:

Տեղեկատվության գաղտնիության ապահովման և որոշ դեպքերում այդ տեղեկատվության հրապարակման անհրաժեշտության բախում.սոցիալական աշխատողը պարտավոր է գաղտնի պահել իրեն տրված տեղեկատվությունը,սակայն ինչպես արդեն նշվեց,խորհրդառուի կողմից տրված մասնավոր ինֆորմացիան կարող է երրորդ անձի,կամ հենց խորհրդառուի համար վտանգի նշաններ պարունակել:Այս դեպքում սոցիալական աշխատողը կարող է և պարտավոր է դիմել իր մասնագիտական կազմակերպությանը՝խորհուրդ ստանալու երկընտրանքի լուծման վերաբերյալ:

• Սոցիալական աշխատողի պատերնալիզմի և խորհրդառուի ինքնորոշման իրավունքների բախում. հաճախ սոցիալական աշխատողը՝փորձելով պաշտպանել խորհրդառուին,կարող է նրա վրա ճնշում գործադրել:Դա կարող է տեղի ունենալ,օրինակ,թմրամոլ խորհրդառուի ինքնաքայքայման գործողությունները կանխելու ցանկությունից ելնելով և այլն:Սակայն այստեղ խախտվում է սոցիալական աշխատանքի հիմնական սկզբունքներից մեկը՝խորհրդառուի ինքնորոշման և ինքնուրույնության սկզբունքները:Սոցիալական աշխատանքի մասնագետների մեծ մասը համարում է,որ այս դեպքում սոցիալական աշխատողը պետք է խորհրդառուին ստիպի առաջին հերթին գիտակցել իրավիճակը և դիմել պարտադրության միայն օրենքով սահմանված դեպքերում,օրինակ՝ պարտադիր բուժում կազմակերպելու անհրաժեշտության և այլ դեպքերում:
• Ճշմարտության խնդիրը. իր վիճակի և հնարավորությունների մասին ճշմարտացի լրատվություն ստանալը հանդիսանում է խորհրդառուի կարևորագույն իրավունքը,սակայն որոշ սոցիալական աշխատողների կարծիքով առանձին դեպքերում ճշմարտությունը կարող է վնաս հասցնել խորհրդառուին,օրինակ,երբ խոսքը գնում է երեխային կամ ծանր հիվանդին ցավալի լուր հաղորդելու մասին:Այս առումով սոցիալական աշխատողների մեծամասնությունը հանգում է այն մտքին,որ ճշմարտությունը պետք է ասվի,սակայն դրա մատուցման ջևը պետք է առավելագույնս նվազեցնի խորհրդառուի համար անցանկալի և վտանգավոր հետևանքները:
• Օրենքի գերակայության և խորհրդառուի շահերի պաշտպանության սկզբունքների բախում. Այս երկընտրանքի լուծումը սոցիալական աշխատանքի լրջագույն հիմնախնդիրներից մեկն է:Սոցիալական աշխատողների մեծ մասի կարծիքով օրենքները.պետական քաղաքակությունը և կառավարական որոշումները կարող են վնաս հասցնել խորհրդառուին և չհամապատասխանել նրա իրավունքներին,այս պատճառով նրանք առաջարկում են չհետևել օրենքին:Այս մոտեցումը միանշանակ մերժվում է սոցիալական աշխատողների հանրության կողմից,սակայն առաջարկվում է կատարել գործողություններ,որոնք թույլ կտան պաշտպանել խորհրդառուի շահերը,օրինակ՝դիմել իրավապաշտպան կազմակերպություններին կամ,եթե հիմնախնդիրը ունի մեծ տարածում,առաջարկել և կազմակերպել օրենսդրական փոփոխությունների իրականացում:
• Սահմանափակ միջոցների բաշխման խնդիրը մշտապես առկա է սոցիալական աշխատանքում և կարող է լուծվել՝ելնելով,մի կողմից,հավասարության,և,մյուս կողմից,կարիքավորության տեսակետից:Սոցիալական աշխատողների մեծամասնությունը համարում է,որ իրավունքների իրականացման դեպքում պետք է գործի հավասարության սկզբունքը,,օրինակ՝բոլորին պետք է աշխատանք ունենալու իրավունքի իրականացման հավասար հնարավորութփյուն տրվի՝անկախ սեռից,տարիքից և ազգությունից,իսկ դրամական կամ իրային միջոցների բաժանման ժամանակ՝իրականացվի կարիքավորությասն սկզբունքը,այսինքն օգնությունը տրվի նրան,ով առավելապես ունի դրա կարիքը:Այստեղ առաջանում է այլ խնդիր՝ինչպես գնահատել կարիքները,և այս խնդիրը գտնվում է սոցիալական գիտնականների ուշադրության կենտրունում:Վերջին տարիներին կարիքավորության չափման տեխնոլոգիաները մեծ դեր ունեն սոցիալական քաղաքականության ծրագրերի ստեղծման մեջ և այստեղ կա լուրջ առաջընթաց:
• Անձնական և մասնագիտական արժեքների բախման խնդիրը.Այս խնդրի լուծումը մեծ վեճեր է առաջացնում,քանի որ կապված է սոցիալական աշխատողի անձնական ընտրության հետ:Սոցիալական աշխատողը կարող է տվյալ խնդրին բախվել այլ երկտնրանքային խնդիրների ընթացքում,օրինակ՝երբ կրոնական նկատառումներից ելնելով անհատը թույլ չի տալիս իրեն արյան ներարկում կատարել:Այստեղ արդի բժշկական գիտության հանդեպ սոցիալական աշխատողի վստահությունը բախվում է անհատի կյանքը փրկելու ցանկության և խորհրդառուի ինքնորոշումը հարգելու մասնագիտական սկզբունքի հետ:Այս տիպի խնդիրների լուծումը սոցիալական աշխատողից պահանջում է խիստ կշռադատված մոտեցում:Որոշում ընդունելուց առաջ նա պետք է դիտարկի բոլոր փաստարկները և հիշի,որ նման հիմնախնդիրներն ընդհանուր լուծում հազվադեպ են ունենում և պահանջում են անհատական մոտեցում:

Նմանատիպ դժվարություններից խուսափելու համար օգտակար է սոցիալական աշխատողների պարտականությունների հիերարխիան,որը մշակվել է ամերիկյան սոցիալական աշխատողներ Լովենբերգի և Դոլգոֆի կողմից:

1. Սոցիալական աշխատողը պետք է այնպիսի որոշում կայացնի,որը երաշխավորում է անհատի կամ հասարակության ապրելու պահանջմունքը:Մարդու կյանքի պաշտպանությունը գերագույն առաջնայնություն ունի սոցիալական աշխատողի մյուս բոլոր պարտականությունների նկատմամբ:
2. Սոցիալական աշխատողի կայացրած որոշումը պետք է նպաստի անհատի անկախությանը և անձի զարգացմանը:
3. Սոցիալական աշխատողը պետք է այնպիսի որոշում կայացնի,որը նպաստում է բոլոր մարդկանց մեկնարկային հավասար հնարավորությունների և բարիքների մատչելիության սկզբունքների իրագործմանը:
4. Սոցիալական աշխատողի կողմից կայացրած որոշումը պետք է նպաստի մարդու կյանքի որակի բարձրացմանը:
5. Սոցիալական աշխատողի կայացրած որոշումը պետք է նպաստի խորհրդառուի կողմից տրամադրած ինֆորմացիային գաղտնիության պահպանմանը:
6. Սոցիալական աշխատողը պետք է այնպիսի որոշում կայացնի,որը հնարավորություն է տալիս իրեն լինել անկեղծ և բացահայտել ու պարզաբանել խորհրդառուի հիմնախնդրին վերաբերող անհրաժեշտ տեղեկատվությունը:
7. Սոցիալական աշխատողը պետք է այնպիսի որոշում կայացնի,որը համապատասխանում է իր կողմից կամավոր ընդունված կանոններին և սկզբունքների պահպանմանը:

Այս և այլ էթիկական խնդիրները սոցիալական աշխատանքում շարունակ պահանջոււմ են լուծման միջոցների վերարտադրություն:Փիլիսոփայության պատմության,էթիկայի և կրոնի տեսական պլանում հարյուրամյակների ընթացքում առաջարկվել են բազմաթիվ տեսություններ և գաղափարներ,որոնք վերաբերում են բարոյական հակասություններին:Դրանցից շատերը կարող են էթիկական խնդիրների համար լուծման հիմք հանդիսանալ նաև սոցիալական աշխաըանքում,թեև վերջինս ունի իր յուրահատկությունը ոչ միայն մասնագիտության,ժամանակահատվածի,այլ նաև յուրաքանչյուր երկրի համար,որում ծավալվում է:

Աղբյուրը՝

Երևանի պետական համալսարանի սոցիոլոգիայի ամբիոն

ՀՀ Սոցիալական ապահովության նախարարություն

ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԸ

ուղեցույց սոցիալական աշխատողների համար

Դեկտեմբերի 3-ը` հաշմանդամություն ունեցող անձանց միջազգային օր

Աշխարհում ավելի քան մեկ միլիարդ մարդ ապրում է այս կամ այն տեսակի հաշմանդամությամբ, իսկ 200 միլիոն մարդ հաշմանդամության հետ կապված խնդիրների պատճառով զգալի դժվարությունների է հանդիպում տարբեր գործողություններ կատարելիս: Որպես կանոն, նրանք  համեմատաբար ցածր մասնակցություն ունեն առողջապահական, կրթական ու տնտեսական բնագավառներում և առանձնանում են աղքատության ավելի բարձր ցուցանիշներով: Հայաստանում 2013թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ հաշմանդամների հաշվառման հանրապետական շտեմարանում հաշվառված է 193234  հաշմանդամ: Նրանց  մեծամասնությունը բախվում է  հասարակության կողմից հաշմանդամության թյուր ընկալմանը: Դեռեւս ԽՍՀՄ ժամանակաշրջանից  հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների նկատմամբ մոտեցումը Հայաստանում  հիմնված է «բժշկական մոդելի» վրա: Այդ   մոդելի շրջանակներում հաշմանդամությունը դիտարկվում է որպես հիվանդության հետևանք` փոխկապակցված կենսագործունեության որևէ տեսակի սահմանափակմամբ: Արդյունքում, սոցիալական աջակցության ծավալը որոշելիս  հաշվի չեն առնվում անհատական գործոնները, ինչպիսիք են անձի մասնագիտական  կարողությունները, տարիքը, աշխատանքային փորձն ու նոր մասնագիտություն ձեռք բերելու հնարավորությունը և այլն: Գործող համակարգի շրջանակներում հաշվի չեն առնվում նաև շրջակա միջավայրի գործոնները: Վերը նշված հանգամանքները հնարավորություն չեն տալիս ամբողջությամբ բացահայտել հաշմանդամություն ունեցող անձի անհատական կարիքները, ինչը հնարավոր է աշխարհում լայն  կիրառվող «սոցիալական մոդելի» ներդրման միջոցով: Վերապատրաստման և աշխատանքի բացակայության պայմաններում հաշմանդամություն ունեցող անձանց եկամտի հիմնական աղբյուրը կառավարության կողմից սահմանված կենսաթոշակն է, որն այս պահի դրությամբ (2012թ. սեպտեմբեր) կազմում է հիմնական կենսաթոշակի 100-140%-ը՝ կախված հաշմանդամության խմբից, այսինքն՝ 13000-18200 դրամ:

ՀՀ-ում վերոնշյալ հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով, խնդիրներով զբաղվում են պետական և մի շարք ոչ պետական, հասարակական կազմակերպություններ:

Հայաստանի Հանրապետությունում գործում են հաշմանդամների հիմնահարցերով զբաղվող մի քանի տասնյակ կազմակերպություններ: Իրենց ակտիվ գործունեությամբ հանրապետության սոցիալական դաշտում իրենց ուրույն տեղն  ունեն.

•   Հայաստանի  հաշմանդամների “Փյունիկ” միությունը, որի  առաքելությունն է հաշմանդամների ֆիզիկական, սոցիալական եւ հոգեբանական ռեաբիլիտացիան, սպորտային միջոցառումներին մասնակցությունը՝ հաշմանդամների առողջության եւ կամքի ուժի ամրապնդման համար, կյանքի դժվարություններն հաղթահարելու համար անհրաժեշտ ունակությունների զարգացումը, հաշմանդամների իրավունքների պաշտպանությունը, հասարակայնության իրազեկության բարձրացումը, հաշմանդամների պրոթեզավորումը:

•   “Հույսի կամուրջ”, որը ստեղծվել է 1996թ. և  առաքելությունն է պաշտպանել հաշմանդամություն ունեցող երեխաների և երիտասարդների, նրանց ընտանիքների իրավունքներն ու արժանապատվությունը և նպաստել նրանց սոցիալական ներառմանը Հայաստանի Հանրապետությունում: Այս ներառմանը աջակցում են տարրական կրթություն ստանալու, համայնքային ծառայությունների և ինքնուրույն ապրելու հավասար հնարավորությունների գաղափարների քարոզումը:

•    “Հայաստանի կույրերի միավորում”, որը հիմնադրվել է 1930 թվականին:Միավորմանն անդամակցում են ՀՀ-ի տարածքում բնակվող տեսողությունից առաջին եւ երկրորդ խմբի շուրջ  2013  հաշմանդամներ, որոնք հաշվառված են կույրերի սկզբնական կազմակերպությունների  9 վարչությունների 48 սկզբնական կազմակերպություններում: Միավորման նպատակն է պաշտպանել տեսողությունից առաջին եւ երկրորդ խմբի հաշմանդամների շահերն ու իրավունքները, իրականացնել նրանց սոցիալական ռեաբիլիտացիան եւ  ինտեգրել հասարակությանը:

•   “Հայաստանի խուլերի միավորում”, որը զբաղվում է խուլ և վատ լսող մարդկանց սոցիալական պաշտպանության  հարցերով: Ունի արտադրական ձեռնարկություններ, որոնք սակայն աշխատում են թերբեռնվածությամբ, ունի նաև մշակույթի տուն:

•   “Աստղիկ” հաշմանդամ երեխաների ծնողների միությունը, որի առաքելությունն է դարձնել հաշմանդամ երեխաներին հասարակության լիարժեք անդամներ, լուծել առողջության վերականգնման, կրթության, ինտեգրացման հետ կապված հարցերը, իրավունքների պաշտպանություն, շրջակա միջավայրի հարմարեցում, ընտանիքների սոցիալական վիճակի բարելավում, ժողովրդավարական արժեքների քարոզչություն:

•   “Փրկություն”,  որի նպատակն է նպաստել հաշմանդամ երեխաների և երիտասարդների, մասնավորապես մտավոր խնդիրներ ունեցողների ինչպես նաև նրանց ընտանիքների սոցիալական կրթական և առողջապահական հիմնախնդիրների լուծմանը: Իրականացնում է հետևյալ ծրագրերը.

1.      Ցերեկային առօրյայի կազմակերպման կենտրոն մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների և երիտասարդների համար, որը միակն է Երևան քաղաքում,

2.      Բուժմիջնորդավորման ծրագիր, որի միջոցով իրականացվում է անվճար ատամնաբուժական ծառայություն, տարբեր տեսակի բուժտեխնիկայի տրամադրում, ինչպես նաև պրոթեզավորումների իրականացում,

3.    Սոցիալ-մշակույթային ծրագիր, որը ներառում է տարբեր բարեգործական համերգային ծրագրեր, նաև հումանիտար օգնություններ:

•   “Լիարժեք կյանքը”  սոցիալական ուղղվածությամբ  հասարակական կազմակերպությունէ։ Այնհիմնադրվելէ  1998թ. հուլիսի 17-ին՝  քաղաքացիական նախաձեռնության արդյունքում,  շատ չանցած նախաձեռնությանը միացել են այլ նվիրյալներ եւ մասնագետներ։ Իրականացնում է հաշմանդամների համար հավասար հնարավորությունների և հավասար իրավունքների ապահովման նպատակով ուսումնական և տեղեկատվական ծրագրեր, Ստեփանավանում ստեղծել է հատուկ կարիքներով անձանց կրթության և զարգացման համայնքային կենտրոն, ուր տարվում են հետևյալ աշխատանքները` համակարգչի իմացություն, լեզվի ուսուցում, արտթերապիա, հոգեբանական աջակցություն և այլն:

Կենտրոնը տրամադրում է նաև անհրաժեշտ տեղեկատվություն կապված հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների հետ:
2009թ. մարտից իրկանացնում է <<Հաշմանդամների կազմակերպությունների հզորացում հանուն առավելագույն ներառման>> ծրագիրը:

•    ,,Սկարպ,, առողջարարական կենտրոն, որի առաքելությունն է հաշմանդամների և բնակչության այլ խոցելի խմբերի առողջության պահպանության առաջնային խնդիրների լուծումը, հաշմանդամային սպորտի զարգացումը, մասնագիտական վերականգնումը եւ զբաղվածության հարցերի լուծումը:

•   ,,Հոգեկան առողջության հիմնադրամ,, ՀԿ, որը ազգային ոչ պետական կազմակերպություն է, ստեղծված՝ 1996թ. հոգեկան առողջության ոլորտի մի խումբ մասնագետների, իրավաբանների և այլ քաղաքացիների կողմից: Հիմնադրամը պահպանում և պաշտպանում է հոգեկան հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքները, մատուցում է համայնքային ծառայություններ, տրամադրում է կրթական աջակցություն և բարձրացնում է հասարակության իրազեկությունը հոգեկան հաշմանդամության հարցերի վերաբերյալ:

•   ,,Էխո,, ՀԿ, որը ստեղծվել է 2008թ.  և այն աջակցում է հաշմանդամ երեխաներին և երիտասարդներին հասարակական կազմակերպությունը՝ առաջնային նպատակ ունենալով հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց իրավունքների պաշտպանությունն ու մատչելի պայմանների ապահովումը:

•   ,,Կամք և կորով”, որի առաքելությունն է հաշմանդամների ինտեգրացում հասարակության մեջ, հաշմանդամների շահերի պաշտպանություն գործադիր իշխանության մարմիններում, հաշմանդամների՝ երկրի հասարակական կյանքում ակտիվ մասնակցությանն ուղղված քարոզարշավների անցկացում։ ՀԿ-ին կից գործում է խուլերի մնջախաղի «Օվասիս» թատրոնը եւ կերամիկական ստուդիան:

•   ,,Փարոս,, , որի գործունեության կիզակետում հենաշարժողական խանգարումներով հաշմանդամներն են: Առաքելությունն է մշակույթին եւ արվեստին հաշմանդամների ներգրավվումը, համակարգչային դասընթացների անցկացումը, հոգեբանական եւ իրավաբանական խորհրդատվության տրամադրումը։

•   ,,Աշխարհն առանց արգելքների,, հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների և շահերի պաշտպանության ՀԿ,

•   “Հավատ”, “Ունիսոն”, “Աստղացոլք,, և այլ հասարակական կազմակերպություններ: 

Աղբյուրը՝

http://www.mlsa.am/home/index.php?menu_id=290&code_id=674

http://www.disability.am/armenian/ngo.htm

http://womennet.am

http://disabilityarmenia.am/am/24/LinkPage.html